Yaklaşık 600.000 yıl önce, insanlık iki gruba ayrıldı. Bir grup Afrika’da kaldı ve bizlere evrildi. Diğerleri ise Asya’ya oradan da Avrupa topraklarına doğru göç etti ve Homo neanderthalensis yani Neanderthallere evrildiler. Onlar atalarımız değildi, sadece paralelimizde evrilen kardeş bir türdü. Tüm bunları düşününce insanda merak uyandıran bazı sorular canlanıyor. Mesela “Biz kimiz?”, “Nereden geldik?”, “Kim veya ne olabilirdik?”, “Ne olduk?” …
Bu iki grubun pastoral koşullarda; huzur, barış ve doğanın hakim olduğu bir çevrede yaşadığını düşünebilir miyiz? Zira insanlığın vazgeçilmezi hastalıklara -bölgesellik algısı, şiddet eğilimi, savaşlar- doğuştan değil de sadece modern icatlar dersek çok da yanılmayız sanırım. Eğer bütün bunlara katılıyorsan sandığından daha naif olmalısın.
Besin Zinciri
Biyoloji ve paleontoloji, karşımıza düşündüğümüzden çok daha karanlık bir resim çıkartıyor. Bir tarafta Neanderthal, çok yetenekli savaşçılar ve güçlü dövüşçüler. Diğer tarafta karşılarına çıkabilecek tek rakip olan Homo sapien. Evet arkadaşım. Besin zincirinin tepesinde yaşanan 100 bin yıllık bir taht kavgasına tanıklık etmek üzeresin.
Bir süreliğine günümüze gelelim ve az önce bahsettiğim beşeri hastalıkların detaylarına bir göz atalım. Beşeri dediğime bakmayın. Bütün bunları yırtıcı kara memelilerinde de gözleyebilirsiniz, özellikle sürü algısına sahip olanlarda. Aslanlar, kurtlar, Homo sapienler ve Neanderthaller işbirlikçi, büyük ödül avcılarıydı ve bu yırtıcılar besin zincirinin tepesinde oturuyorlardı. Haliyle fazla popülasyon onları av sahaları üzerine savaşmaya itti.
Bölgesellik dediğimiz bu kavramın insanlardaki kökeni ise çok daha derin. Öyle ki bunu yakın türümüz olan şempanzelerde de gözlemleyebiliyoruz. Erkek şempanzelerin sıklıkla birlik olup rakip sürülerin erkeklerini katletmesi de şaşırtıcı derecede insanvari bir davranış. Bu durum bize şunu gösteriyor; yaklaşık 7 milyon yıl önce işbirlikçi agrasyon davranışı, şempanze ve insanın ortak atasından evrildi yani Neanderthaller de bu mirasa sahipler.
Savaşın insanlığın başından beri var olan antik ve temel bir içgüdü olduğunu kabul edebiliriz. Buna bir kanıt arıyorsanız da elinizi attığınız ilk tarih kitabını alın ve bir göz gezdirin derim. En eski yazmalarımız savaşlar hakkında yazılan hikayelerle dolu. Arkeolojinin açığa çıkarttığı tarih öncesi katliamlardan bahsetmiyorum bile.
Savaşın insani bir içgüdü olduğunu kabullendiysek, Homo sapien ve Neanderthal benzerliklerine geçebiliriz. Bahsettiğimiz benzerlik gözle görülür bir biçimde de bize yansıyor. Örneğin iskelet sistemi anatomileri. Genetik benzerlikse %99.7 gibi bir orana sahip. Davranışlara bakacak olursak onlar da ateş yakabiliyor, ölülerini gömüyor, deniz kabuklarından ve hayvan dişlerinden mücevherler takınıp, taştan mabetler dikiyorlar. Bütün bu yaratıcılıklarını bize benzetebiliyoruz da neden onların yıkıcı içgüdüleri bizimle ortak olmasın?
Vahşet Dolu Yaşamlar
Arkeolojik kayıtlara göre Neanderthaller , sürü halinde avlanma ve mızrak kullanma kabiliyetleriyle mamut, gergedan, bizon gibi güçlü canlıları avlayabiliyorlardı. Bu kabiliyetlerini, söz konusu şey toprakları ve aileleri olduğunda sakınmaları gülünç olurdu herhalde. Ne var ki arkeolojik kayıtlar bu tarz çatışmaların oldukça yaygın olduğunu gösteriyor.
Görsel: dieKleinert / Alamy
Tarih öncesi savaşların izleri bizlere çok şey anlatıyor. Kafaya gelen bir sopa darbesi öldürmek için pratik bir yol. Öyle ki tarih öncesi Homo sapien kalıntılarında kafa travmasına sık sık rastlıyoruz. Aynı şekilde Neanderthaller’de de. Sadece bununla da kalmıyor, kol kemiklerinde sıkça rastlanan kırık vakalarının darbeleri savuşturmaktan kaynaklandığı da anlaşılıyor. Örnek vermek gerekirse Irak, Shanidar Mağarası’nda bulunan bir Neanderthal ailesine göz atalım. Sekiz yetişkin ve iki bebekten oluşan bu geniş ailenin 65 bin ila 35 bin yıl önce yaşadıkları varsayılıyor.
Vahşet dolu yaşam demişken Shanidar-1 olarak katologlanan Nandy, Neanderthal ailesinin en büyüğüydü. 35-40 yıl gibi bir ömrü olduğunu düşünürsek bu süre bir Neanderthal için oldukça uzun. Nandy’nin yaşamı ise acılar içinde geçmiş. Sağ gözüne aldığı bir darbe sonucu tek gözünde görme kaybı , capitulum düzleşmesinden anlaşıldığı üzere dejeneratif rahatsızlık, C5 omuruna alınan darbe sonucu kas fonksiyonlarında yetersizlik, doğuştan gelen bir kemik anomalisi nedeniyle bir kulağının tamamen sağır diğerinde kısmi sağırlık ve göğüse alınan bir mızrak darbesi gibi saymakla bitiremeyeceğimiz kadar çok sıkıntıyla baş etmiş bir canlı.
Neanderthallerin Direnişi
Neanderthallerin savaşmakla kalmadıklarını aynı zamanda bunda çok iyi olduklarını Homo sapienler ile karşılaşmaktan kaçınmayı bırak, aksine 100,000 yıl boyunca modern insanın sınırlarını genişletmesine karşı direnmelerinden anlaşılıyor.
Sizce Afrika’yı terk etmemiz neden bu kadar uzun sürdü? Vahşi yaşamın ve çevrenin bizlere çizdiği sınırlar yüzünden mi? Hayır. Neanderthaller çoktan Avrupa ve Asya’da hüküm sürüyordu.
Neanderthaller’in muhtemelen taktiksel ve stratejik avantajları vardı. Halihazırda Orta Doğu’daki bin yıllık hükümranlıklarının onlara arazi bilgisi kattığı aşikar. Mevsimler, yerel bitki ve canlılarla yaşamanın sırları ve daha birçoğu. Savaşta ise kaslı ve geniş vücut yapılarının onlara yakın muharebede sağladığı avantajdan bahsetmiyorum bile.
Homo sapienlerin Zaferi
Nedendir bilinmez, belki yaylar, mızraklar ve sopa fırlatma becerilerinin kazanılması gibi uzun menzilli üstün silahların icadı; tıknaz Neanderthallere karşı hafif yapılı Homo sapienlerin uzun menzilli vur-kaç taktiklerinden büyük bir darbe yemişlerdir.. Belki de daha iyi avcılık ve toplayıcılık teknikleri sayesinde sapienler daha büyük kabileleri beslediler ve savaşta sayıca üstünlük kazandılar.
200 bin yıl önce İlkel Homo sapienler Afrika’dan çıktıklarında bile Neanderthal topraklarını tamamen fethetmeleri 150 bin yıl sürdü. 125 bin yıl önce Homo sapienlerden gelen son darbe Neanderthallerin neslini tüketen darbe oldu.
Kaynakça
- Rodríguez-Vidal, Joaquín, vd. “A Rock Engraving Made by Neanderthals in Gibraltar”. Proceedings of the National Academy of Sciences, c. 111, sy 37, Eylül 2014, ss. 13301-06. www.pnas.org, https://doi.org/10.1073/pnas.1411529111.
- Green, Richard E., vd. “A Draft Sequence of the Neandertal Genome”. Science, c. 328, sy 5979, Mayıs 2010, ss. 710-22. science.org (Atypon), https://doi.org/10.1126/science.1188021.
- “Shanidar Cave”. Wikipedia, 30 Eylül 2021. Wikipedia, https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Shanidar_Cave&oldid=1047327361.
- “War In The Time Of Neanderthals: How Our Species Battled For Supremacy For Over 100,000 Years”. IFLScience, https://www.iflscience.com/plants-and-animals/war-in-the-time-of-neanderthals-how-our-species-battled-for-supremacy-for-over-10000-years/. Erişim 03 Ekim 2021.