Balkan coğrafyası, tarihi ve kültürü iç içe geçmiş girift bir coğrafyadır. Bu girift yapıyı anlamanın ilk ve en önemli adımı; günümüz var olan durumunu geçmişteki tarihsel ve siyasi olaylarla açıklamaktır. Bu coğrafyanın ayrı iki ülke halinde bulunsalar da belki de en iç içe geçmiş ülkeleri Kosova ve Arnavutluk’tur. Bu iki ülke arasında nasıl bir ilişkinin bulunduğu, bu ilişkilerin temelinde hangi durumların ve tarihsel olguların olduğu irdelenecektir.
İki Devlet Tek Millet
İki ülke arasında engellenemeyen ilişki ve bağlılıkların sebeplerinden en önemlisi; iki ülke arasındaki etnisite benzerliğidir. Arnavutluk ve Kosova’ya baktığımızda belki de en net demografik dağılımı görürüz. Sırbistan, Bosna-Hersek, Bulgaristan, Kuzey Makedonya gibi ülkelere baktığımızda demografik bir çeşitlilik görmek elzemdir. Diğer Balkan ülkelerine nazaran iki ülkede de açık ve net bir biçimde nüfusun büyük bir kısmının hatta neredeyse tamamına yakınının Arnavutlardan meydana geldiği görülmektedir. Arnavutluk’taki Arnavut çoğunluk anlaşılabilir olsa da Kosova’da da Arnavutların çoğunlukta olması ilginçtir. Bu durumu geçmiş ile açıklamak gerekmektedir. Arnavutluk devletinin tarihinde önemli bir yere sahip olan ‘Büyük Arnavutluk’ veya ‘Etnik Arnavutluk’ ideolojisi ve bu ideoloji çerçevesinde izlenen politikalar; Kosova’daki Arnavut çoğunluğu açıklayacaktır.
Bu ideolojiye göre; Sırbistan, Kuzey Makedonya, Yunanistan, Karadağ ve Arnavutluk’taki tüm Arnavutlar, dini veya mezhepsel hiçbir farka bakılmaksızın etnik kardeşlik ile birleşmeli ve bir ‘Büyük Arnavutluk’ meydana getirmelidirler. Bu hedefe göre İkinci Dünya Savaşı’nda dönemin Arnavut yöneticileri, Faşist İtalya ile iş birliğine girişmiş ve kendileri de bölgede faşist bir politika izlemişlerdir. Bu faşist politika ile Kosova’da Sırplara ve diğer milletlere karşı etnik temizlik diyebileceğimiz bir harekata girişilmişti. Kosova’daki Arnavut harici milletler ya sürgün edilmiş ya da kıyıma uğramışlardı. Bu harekattan sonra Kosova’dan kovulan milletlerin yerlerine Arnavutlar yerleştirilmişti. 1991’de Kosova’daki Arnavut oranı %81,4 gibi yüksek bir oranla temsil edilmektedir (Kosova’nın Temel Dinamikleri, s.66, Tablo.3). Günümüzde bu oranın çok daha yüksek olduğu biliniyor. Kosova meclisindeki dağılıma bakıldığında da Arnavutların etkisi net bir biçimde görülmektedir. Günümüzde Arnavutluk Devleti, Kosova’nın bağımsızlığını kabul etmektedir. Yine tarihsel açıdan bakıldığında bu da net bir biçimde anlaşılabilmektedir.1993 yılında kurulan UÇK’nın (Kosova Kurtuluş Ordusu) ideoloji ve kuruluş amacına baktığımızda Arnavutluk’un daima Kosova’nın bağımsızlığını savunduğu görülecektir. 1997’de Sırplarla savaşmaya başlayan UÇK, Büyük Arnavutluk’u savunan gerillalar ile Kosova’ya bağımsızlık yolunda büyük katkılar sağlamışlardı. Kosova’nın Sırbistan’dan ayrılması gerektiğini savunan ayrılıkçı Arnavutlar tarafından örgütlenmişlerdi. Sırp milliyetçiliği ile ün kazanmış, dönemin Yugoslavya başbakanı Miloseviç, UÇK’yı terör örgütü ilan etse de hareket durdurulamamıştır. Hali hazırda Kosova’nın önde gelen siyasilerinden Albin Kurti, Haşim Taçi ve Ramush Haradinaj gibi isimlerin tamamı UÇK üyesidir. Bu durumdan da anlaşılacağı üzere Kosova siyasetinde ve Kosova’nın bağımsızlığında Arnavutlar oldukça etkilidir. 120 sandalyeli Kosova Meclisine baktığımızda da bu Arnavut etkisi hemen kendini göstermektedir. 59 sandalye[1] ile temsil edilmekte olan Vetëvendosje partisi kendisini Arnavut milliyetçisi, sosyal demokrat bir çizgide tanımlamaktadır. Sol Milliyetçi diyebileceğimiz bir parti olan Vetëvendosje hali hazırda Albin Kurti önderliğinde ülkenin en güçlü partisi konumundadır. Vetëvendosje’nin Arnavutluk’ta da faaliyetleri bulunmaktadır. Bu da siyasi açıdan bağlılığın önemli bir göstergesidir. Ülkenin ikinci en büyük partisi bile kendisini Arnavut milliyetçisi olarak tanımlamaktadır. PDK (Kosova Demokratik Partisi), Kosova Kurtuluş Ordusu’nun siyasi kanadı konumundadır. 1999’dan 2013 yılına kadar merkez sağda yer alan parti, 2013’ten itibaren merkez sola kaymış durumdadır ve ülkenin en önemli ikinci partisidir. Kosova’da ikinci en büyük etnisiteye sahip Sırpların meclisteki temsil sayısı oldukça düşüktür. Sırpları temsil eden sandalye sayısı yalnızca 11’dir. Kosova’da Arnavutların siyasette ve nüfusta ağır bastığı aşikar.
Arnavutluk tarafına geçtiğimizde Kosova’daki durumların benzerlerini görmemiz oldukça mümkün. Arnavutluk’un etnik yapısına baktığımızda; nüfusun %83’ü Arnavut. Bu oran Arnavutluk meclisinde neredeyse %100’lere yaklaşmakta. Zira Arnavutluk siyasetinde Arnavut kimliğiyle çelişen hiçbir parti bulunmamaktadır. Aksine sağ veya sol parti olsun tamamının ortak vurgusu Arnavut kimliğidir. Arnavutluk meclisi 140 sandalyeden meydana gelmektedir. 74 sandalye ile hükümet olan ve ülkenin en büyük partisi PS’dir (Arnavutluk Sosyalist Partisi). Bu parti kendisini sosyal- demokrat bir çizgide tanımlamaktadır. Parti, Arnavutluk siyasetinde büyük bir öneme sahiptir. Zira Arnavutluk Emek Partisi’nin ardılı durumundadır. Arnavutluk’un ilk siyasi partisi olması sebebiyle şu anki öncülü PS halihazırda iktidardır. Genel Başkan ve Başbakan Edi Rama’dır. Edi Rama, sol milliyetçi bir çizgidedir. 59 sandalye ile ülkenin ikinci büyük partisi olan PD (Arnavutluk Demokrasi Partisi), Muhafazakâr ve Avrupa yanlısı bir partidir. EEP (Avrupa Halk Partisi) ve Uluslararası Demokratlar Birliği üyeliği bulunan bir partidir. Bu iki büyük partiye göre oldukça küçük kalan LSI (Sosyalist Bütünleşme Hareketi) ve PSD (Arnavutluk Sosyal Demokrat Partisi) toplamda 7 sandalye ile temsil edilmektedir. LSI merkez sol bir siyaset izlemektedir. Fakat PSD daha keskin bir solculuğu savunmaktadır. 1992 yılında PSD, Sosyalist Enternasyonal’in 19. Kongresinde üye parti olarak kabul edilmişti. Arnavut meclisine baktığımızda bir sol siyaset ağırlığı görülmektedir. Fakat bunların tamamı sol-milliyetçi veya ulusalcı diye tanımlayabileceğimiz bir solculuğu temsil etmektedirler. Arnavutluk’ta Müslüman bir çoğunluktan bahsetmek mümkündür. Müslümanlar %58 gibi bir oranda bulunmaktadırlar. Hıristiyanlığa gelindiğinde ise Ortodoks mezhebinin Katolik mezhebine ağır bastığı görülmektedir. Enver Hoca döneminde ülke dünya üzerindeki ilk ateist devlet olmuştu (1967). Fakat daha sonra bu ibare değiştirilmişti ve laik bir devlet konumuna gelmişti. Kosova’daki dini yapıya baktığımızda tıpkı Arnavutluk’taki gibi Müslüman bir çoğunluğa rastlamak mümkün. Hıristiyanlıkta ise yine Ortodoks mezhebi Katolikliğe ağır basmaktadır. Arnavutluk’un resmi dili Arnavutçadır. Kosova’ya baktığımızda ise iki resmi dil bulunmaktadır. Bunlardan biri Arnavutça diğeri ise Sırpçadır. Ülkedeki demografik yapıyla kullanılan diller doğru orantılıdır. Arnavutluk sadece nüfus veya siyasetle değil aynı zamanda dil ve kültür ile de Kosova’ya nüfuz etmiştir.
Kosova Parçası
Tarihsel olarak Büyük Arnavutluk’un bir parçası olarak görülmüş ve hala görülmekte olan Kosova, Arnavutluk’un küçük bir modellemesi gibidir. Arnavutçanın kullanımı, Arnavut nüfusun bu kadar yüksek olması, iç siyasette Arnavut etkisinin olmadığı partilerin başarılı olamaması gibi durumlar Kosova ve Arnavutluk arasındaki girift bağlantıyı özetleyen en net örneklerdir. Bugün halihazırda Türkiye- Azerbaycan için kullanılan ‘İki devlet tek millet.’ sözü aynı zamanda Kosova ve Arnavutluk için de kullanılabilir. Birbirinin neredeyse aynısı olan iki millet fakat iki ayrı devlet.
Kaynakça
- (1) https://www.kuvendikosoves.org/eng/parliamentary-groups/
- Demirel, N., Kosova’nın Temel Dinamikleri, İstanbul Üniversitesi, Sosyoloji Bölümü
- Euronews, Balkanlar’da 6 ülkenin sınırını değiştirecek ‘Büyük Arnavutluk’ projesi: Arnavutlar ne diyor? , 2019
- https://tr.wikipedia.org/wiki/Kosova
- https://www.kuvendikosoves.org/eng/home/
- Euronews, Kosovo: Trying for a normal life in a divided city, 2020
- https://www.parlament.al/
- https://tr.wikipedia.org/wiki/Arnavutluk
- https://www.mfa.gov.tr/kosova-siyasi-gorunumu.tr.mfa
- https://www.mfa.gov.tr/arnavutluk-siyasi-gorunumu.tr.mfa