Kırım, manzarası ve doğa güzelliğiyle film çekimleri için en çok tercih edilen yerlerden birisidir. Bir zamanlar Rusya’nın boyunduruğu altında yaşayan Kırım’ın sinema tarihi, Rusya’nın sinema tarihi’dir. Bu yazımda, ünlü yönetmenler ve ünlü filmlerle Kırım’ın eşsiz güzelliğinde sinema yolculuğuna çıktım, iyi okumalar diliyorum.
Kırım’ın sinematik faaliyetlerinin Rusça kaynaklara göre 1899’da başlandığı bilinir. İlk film sunumları Kırım’ın Başkenti Simforol, Noble Theatre’sinde yapılmıştır. İlk film çekimlerinde ünlü simalar kullanılırken, halk’a tanıtılan sinema, bir sanat formu olarak görünmeye başlamıştır.
Ünlü yönetmenlerin Kırım’ın doğasına hayran kaldıklarından dolayı film turizmi açısından en çok tercih ettiği yerlerden birisi Kırım’dır. Kırım, 1954 yılına kadar Sovyetler’in bölgesi olmuş, 1954’den sonra Sovyetler Birliği Kırım’ı Ukrayna’nın topraklarına katmış ve Sovyetler Birliği ’nin yıkılmasının ardından 1991 yılında Kırım kendi özerkliğini kazanmıştır. Kırım her ne kadar özerkliğini ilan etse de, Kırım sinemasında Rusya’nın etkisi görülmektedir. Günümüzde Ukrayna’nın özerkliğinde kalan Kırım, sinema ve tiyatro gibi sanatlarda Rusya’dan etkilenmektedir.
Kırım sineması dediğimiz zaman, aklımıza hemen ünlü stüdyolardan biri olan “Yalta Stüdyosu” gelmelidir. 1917 yılında Alexander Aleksandrovich Hanzhonkov tarafından kurulan Yalta Film Stüdyosu ile Kırım sinema tarihinin temelleri atılmıştır. Şu anda Yalta Film Stüdyosu SSCB ’nin en eski stüdyolarındandır. Daha sonraları Yalta Film Stüdyosu sinema fabrikası olarak adlandırılmış ve sinematik ürünlerin ana tedarikçisi haline gelmiştir. Rus sinematografisinin önde gelen figürleri, ünlü aktörleri, operatörleri, tiyatro ve sinema sanatçıları burada çalışmıştır. “Scarlet sails, Kambur At, Çizmeli Kedi ’nin Yeni Maceraları, Yeni Gulliver, Altın Anahtar” ve daha birçok filmler bu stüdyoda çekilmiştir.
Yalta Stüdyosu
Yalta Stüdyosu 1917 yılında inşa edilmiş bir film stüdyosu, Rusların deyimiyle film fabrikası’dır. Yönetmenlerin film çekimleri için kiraladıkları stüdyolardan birisidir. Yalta Stüdyosu, birçok filmin çekiminde büyük roller üstlendiğinden ünlenen film stüdyoları arasına girmiştir. 1917 yılında Bolşevik devriminde maliye gücünü kaybetmiş olsa da, stüdyonun gelirlerini Alexander Aleksandrovich gibi zengin yönetmenler karşılamışlardır. 1920 yılına kadar Yalta Stüdyosu’nda çekilmiş yaklaşık 20 film vardır. Bu filmlerin türleri; gerilim, dram, psikolojik ve komedidir. Bu stüdyoda ortak yapımlı filmlere de imza atılmıştır. Ortak yapımlardan birisi de Türkiye’dir. Fransa, İtalya ve Çekoslovakya gibi ülkeler ile ortak yapımlarla filmler ortaya çıkarılmıştır. Türkiye ortaklığında çekilen filmlerin ana konusunu Rusya’dan İstanbul’a göçen insanların hikayesi oluşturmuştur.
Yalta Stüdyosunun Yaratıcıları
Alexander Khanzhonkov
A. Khanzhonkov, 1877’de eski bir Kazak Hanedanı’na ait bir ailede doğmuştu. Büyük babası Alexander Puşkin ile şahsen tanışmıştı ve babası askerdi. Bu gerçekler A. Khanzhonkov’u çok gururlandırmıştı. Ayrıca hayatını askerlik ile ilişkilendirmişti. 1896’da A. Khanzhonkov, “Novocherk” Yüksek Askeri Okulundan mezun oldu; Moskova’daki ilk en iyi Kazak alaylarından birine kabul edildi ve bir subay rütbesine terfi etti. Rus-Japon Savaşı ’na (1904-1905) katıldı ve ardından sağlık nedenleriyle istifa etmek zorunda kaldı (1906). İstifa ettikten sonra sinema işine girdi. 6 yıl içerisinde sermayesini arttırdı. Kırım sinemasının ilk yönetmen ve yapımcısı olan Khanzhonkov; sıkı çalışmayla kısa sürede en önemli Rus film yapımcısı oldu.
Khanzhonkov, Kırım’da yönetmenlik koltuğuna oturup, ölümüne değin 400 farklı film çekti. İlk yerli animasyon filmleri de dahil olmak üzere bilimsel, eğitici, kurgu, tarihsel birçok filme imza attı. Khanzhonkov, sinemayı ticari amaçlı araçlaştırmaya başladığında, eş zamanlı olarak birkaç girişimci ile birlikte Yalta’ya geldi. Bu girişimcilerin arasında zengin olarak gösterilen Ermoliev, “Strateiz” adında yazlık konut satın almıştı. Bu yazlık evinde Khanzhonkov, ünlü sanatçılarla birçok film çekti.
Alexander Alekseevich
Kırımın ikinci büyük yönetmenlerinden bir diğeri Alexander Alekseevich’dir. Alekseevich, dünyanın parlak aktörlerini keşfetti. Vera Kholodnaya, Ivan Mozzhukk in, Vera Coralli gibi aktörleri ünlü yaptı. Alekseevich; “Stanislav Nişanı”, ilk Rus uzun metraj filmi ile; II. İmparator Nicholas tarafından onur ödülünün sahibi oldu. Alekseevich aynı zamanda sahne yönetmenliği de yapmış ünlü yönetmenlerdendir. Moskova’da çalışan Alexander Alekseevich, Moskova’dan destek alarak, 1917 yılın yazında Kırım’da bir film üssü oluşturmak için Yalta’ya gelip Autskaya Caddesi ’nde, bir ev ve dekoratif ağaçlar içeren bir arsa satın alarak , karanlık odaya sahip sinema salonu kurduğu da bilinenler arasındadır.
Kırım Sinemasında Cep Sinema Dönemi
SimferopolDvoryanskaya Caddesi ’nde, şehrin tam merkezinde iş adamı Schneider, sinema binası kurmak için ilk girişimlerde bulunurken, 1902 yılında Yalta’da çoktan film gösterimleri için deneme oturumları düzenleniyordu. 1904 yılında fotoğraf hayranı olan Chepati, Yalta’da sinema üzerinden para kazanmak amacıyla cep sineması açmıştı. Sinemanın ticari başarısının kokusunu alan Chepati, Jalita Hotel’in alışveriş merkezinde, cep sinemasından ticarete devam etti. Odeon, Olympus, Lotus adındaki diğer iş adamları Chepati’nin ticari başarısını kıskandıklarından onlarda cep sinema işine girmişlerdi. Cep sinema formatı büyük gelir kazandırmıştı iş adamlarına. Cep sinemasında ünlenen filmler ise şunlar olmuştu; “Evlilik Trajedisi, Ölümün Sırrı, Kıskançlık Alevi”. Ünlü yazarın kaleminden çıkan “Savaş ve Barış” gibi ünlü eserin gösterimi de çok beğenilen filmler arasında oldu.
Şairane Gerçeklik Akımının En Etkin İsmi: Vladimir Mayakovsky
Kırım sinemasında Mayakovsky döneminde şairane gerçeklik akımı etkin rol oynuyordu. Peki nedir bu şairane gerçeklik?
Şairane gerçeklik Fransa’da ortaya çıkmış bir sinema akımıdır. Bu akımda şiir ve gerçekçilik ön plandadır. Şiirsellik mekanlara yayılır, şiir sokağa taşınır. Şiir karakterlerle bütünleşirken hayatın sertlikleri gerçek bir dille ekrana yansıtılır.
20.yy’da Kırım’da oyun yazarı, film ve tiyatro aktörü olarak ün kazanan Mayakovsky, sinemada bir anda yıldızı parlamıştı. Ünlü yönetmenlerle çalışan Vladimir, sinemada şiirini kullanmış, sinemaya farklı bakış açısı kazandırmıştır. “Şiirsel yeteneklerimi sinemaya tanıtmak istiyorum” diyerekten işe senaryo yazmakla başlamıştı Vladimir. En çok beğenilen senaryoları ise; “çocuklar, fil ve maç” adında olmuştur. Senaryosunu yazdığı filmlerde Yalta stüdyosunda çekilmiştir.
Sovyetlerin Etkisinde Kırım Sineması
Sovyet’in sineması kendini 1930’lu yıllarda gösterirken, Kırım sineması da kendini Sovyet sineması ile gösterebilmiştir. 1930’lu yıllarda film üretimi Batı ülkelerindeki film üretimin önüne geçerken; Sovyetler kendi Hollywood’unu kendisi yaratmak için yeni bir proje üzerinde çalışmalar içerisine girmiştir.
Film çekimlerinde temel gereksinim olarak görülen güneş ışığı, ekonomik güçlülük, ulaşım kolaylığı o dönemde Kırım gibi bölgelerde görülmekteydi. Sovyet’te bu durumu fırsata çevirmek için kendi Hollywood’unu Kırım da kurmaya karar vermiştir. 1936 yılında Sovyet, Hollywood projesi kapsamında 200 film çekmeyi hedeflemiş, proje başarıya ulaşamamış olsa da, Avrupa hatta Amerika tarafından bu proje duyulmuştur. Proje kapsamında ise düşük maliyetli film yapım teknolojileri kullanıma geçilmiştir.
İşgalde Kırım Sineması
2.Dünya savaşında Nazi Almanya’sının Kırım’ı işgal etmesiyle birlikte birçok tiyatro, basın, radyo ve sinema gibi faaliyet alanlarında değişimler yaşanmaya başladı. Kırım 1942 yılının yaz ayında Nazi Almanya’sı birlikleri tarafından ele geçirildi. İşgal yönetimi Kırım sinemasını da etkin bir şekilde kullandı. Kırım’da propaganda merkezleri kuruldu. Merkez, neredeyse tüm büyük yerleşim yerlerinde bulunan Kırım’ın tüm sinema salonlarını kontrol altına aldı.
1943 yılında Kırım’da 26 sabit olmak üzere 3 cep sineması vardı. Kırım’daki birlikler sinema departmanında çalışan yerel uzmanları kullanmaya başladılar. 7 Temmuz 1943 tarihinde belirtilen rapora göre; o dönemde 78 adet Alman uzun metrajlı filmler ile Kırım yerel halkı buluşturuldu. (Filmlerden en başarılı olanlar; “Ashnapur Kaplanı ve Hint Türbesi”) yerel halk, Alman filmlerinde siyaset ve propagandayı takdir ediyordu.
Sanatın yanı sıra Almanya hakkında “kültürel ve aydınlatıcı” filmler gösterime sunuldu. İşgalci güçler sadece Kırım’ı ele geçirmekle kalmamış, sinemasında da etkin gücünü göstermiş ve propaganda amacıyla Kırım sinemasını da ele geçirmişlerdir. Khanzhonkov ’un, işgal altında olan Kırım’da ilk olarak film stüdyolarına yetkililer tarafından el konulmuş olup, 40’lı yıllarda 2.Dünya Savaşında, işgal sırasında Almanlar Khanzhonkov ’un film stüdyolarını basmışlardır. Sovyet yetkilileri, Nazilerle bir bağlantısı olduğunu düşünerekten Khanzhonkov’u aşağılamışlardır. Khanzhonkov 1945 yılında yarı aç bir şekilde ölmüştür.
Sovyetler Birliğinden Ayrılan Kırım’da Sinema
1991 yılında Sovyetler Birliği ’nin yıkılmasıyla özerkliğini kazanan Ukrayna-Kırım, yeni bir değişime gitmek istemiştir. Siyasi, ekonomi, sosyo kültürel alanlarda reform yapmak isteseler de, Sovyetler Birliği’ndeki güce sahip olamadıklarından dolayı ülkenin kültürel anlamda toparlanması zor olmuştur. 1997 yılında ekonomi kriz yaşanmış ve bu ekonomi krizden dolayı, sosyo kültürel alanda olumsuz etkilenmeler yaşanmaya başlamıştır. Cumhuriyetçi ve yerel bütçelerden gelen fonlar azaltılmış, kütüphaneler kapatılmıştır. Sinemada bu ekonomik krizden etkilenenler arasındadır. Birçok sinema salonları bu ekonomik kriz içinde kapattırılırken, yönetmenler para olmadığından film çekmeyi durdurmuşlardır. Kırımda sinema bu dönemde, Sovyetler ’deki gibi bir işleyişe sahip değildir.
KAYNAKÇA
- V, M islavsk y. “1920-lerin Uk rayna sinemasının yaratıcı çalışanları ”, “Beşeri Bilimler Dergisi ”, (242). Sayı 31, cilt,21, 2016
- E. V, Logvina. “K ırım’da Film Turizmin Gelişimi İçin Umutlar ”, “ Bilim Adamları Notları V. I. Vernadsk y Adlı Kırım Federal Üniversitesi Coğrafya. Jeoloji Dergisi ”, Cilt 3 (69).Sayı 1, (2017) g. s. 91-107
- E.Volkov, “Sov yet Oyun Sinemasında İkinci Dünya Savaşı Döneminin Sivastopol Görüntüleri ”, “ Yuurgu Gazetesi, “Sosyal ve Beşeri Bilimler Degisi ”, (2015), cilt 15, s.3
- Romanko Valentinovich, Oleg. ”İşgal Altındaki Kırım’da Nazi Propagandası (1942-1944): Organlar ve Faaliyet biçimleri“, “Petrozavod Devlet Üniversitesi Bilim Adamları Notları ”, Ağustos, No. 5, 2015
- Kalinina Petrovna, Marina. “Siyasi ve Ticari Bir Araç Olarak Belgesel: Ukrayna ve Yabancı Deneyim”, “Sosyal İletişim Dergisi ”, S.6, 2015
- EA, Dobrenko. “Geç Stalinizm Döneminin Sov yet Kurgu Belgeseli Sinemasında Savaşı Temsil Etmek İçin Görsel Stratejiler ”, “Praonma Dergisi” 2015, 4(6)
- Lucy Alexander, Pavlovich. “Kırım Metninde Yeni Bir Sinema En Yeni Şiirsel Kehanet ”, “Rus Edebiyatının Sorunları Dergisi ”, 2015, S.3
- TN Zorina, “Rus Denizaşırı Sinematik Sayfalar ”, “ Yerli Sinema Tarihinin Sayfaları ”, M. Anak ara yayınevi, 2006
- VG Naumenk a. “İ lk Rollerden Suvorov ve Kırımdan Mektup ve Notlar ”, “Bölüm 6 Dergisi ”, S.3 2015
- OV, Barsk aya. “A. K hanzhonkov-Rusya’da Media Eğitim Kurucusu”, “Akıllı Pedagojik Ak ademisi (şube) FGAOU VO “Kırım Federal Üniversitesi VI Vernadsk y ”, Yalta, Rusya”, Sayı 1, 2017