Beşir Fuad 1852 yılında İstanbul doğumlu önemli bir Osmanlı aydınıdır. Sıra dışı kişiliği ile Tanzimat dönemi Osmanlı entelektüelleri arasında sivrilmektedir. Dönemin hâkim edebi akımı olan romantizmden ziyade edebiyatta realizmi ve natüralizmi; felsefede pozitivizm ve materyalizmi sistemli bir şekilde açıkladı ve savundu. Çağdaşlarına göre Batı kültürünü şaşılacak bir şekilde benimsedi. Aynı zamanda Harbiye mezunu ve pek çok savaşa katılmış bir askerdir. Türk Edebiyatında ilk denemeci, ilk materyalist, ilk eleştirmen gibi pek çok sıfata sahiptir. Victor Bernard, Eugene Granger, Emil Otto, James Cobb, Voltaire çevirileri yaptı. Göz kamaştırıcı bir aydın kimliği olmasına rağmen Beşir Fuad yaşamı ve eserleriyle değil henüz 35 yaşındaki intiharı ile akıllara kazındı.
Eşi benzeri görülmemiş bu intihara kendisinin sıkıntılı özel hayatı ile açıklık getirenlerin sayısı bir hayli fazla. Muğlak bir alan bırakmamak için özel hayatına dair de bilinenlerden bahsedeceğim. 1874 ve 1881 yıllarında iki evlilik yapan Beşir Fuad bu evliliklerden 3 çocuk sahibi olmuştu. İkinci evliliğinin kendi rızasıyla olmadığını mektuplarında belirtmiştir. Annesinin sinir krizleri ve psikolojik baskısı onu hayli derinden etkiledi. İkinci oğlu Namık Kemal ise henüz 1.5 yaşında kızılcık hastalığından hayatını kaybetti.
1887 yılının 5 Şubat’ında Beşir Fuad evine gelir ve odasına kapanır. Evdeki çalışanına yazı yazacağını ve rahatsız edilmek istemediğini söyler. Önce bileklerine morfin sıkar ve ardından damarlarını keser. Kan akıp giderken Beşir Fuad o an ne hissettiğini yani ölümünü yazmaktadır. Kan dolu bir küvette, insanlığa bir faydam dokunsun arzusuyla ölürken neler hissettiğini bildirmek suretiyle ölümünü kayıt altına alan bir aydın. Kan aktıkça mürekkep ve kan birbirine karışır.
“Ameliyatımı icra ettim, hiçbir ağrı duymadım. Kan aktıkça biraz sızlıyor. Kanım akarken baldızım aşağıya indi. Yazı yazıyorum kapıyı kapadım diyerek geriye savdım. Bereket versin içeri girmedi. Bundan tatlı bir ölüm tasavvur edemiyorum. Kan aksın diye hiddetle kolumu kaldırdım. Baygınlık gelmeye başladı.”
En yakın arkadaşı Ahmet Mithat Efendi’ye iki yıl önce verdiği söylenen bir mektup:
“İntiharımı fenne tatbik edeceğim; şiryanlardan birinin geçtiği mahalde cildin altına klorit kokain şırınga edip buranın hissini ibtal ettikten sonra orasını yarıp şiryanı keserek seyelan-ı dem tevlidiyle terk-i hayat edeceğim. Kan akmakta iken her zaman şiryanı sıkıca tutarak vesair tedbire müracaat ederek muhafaza-i hayat mümkün olduğu halde azmimden nükul etmeyeceğim! Şairler söz ile pek çok kahramanlık satarlar; fakat fiiliyata gelince, böyle bir metanet göstereceklerinden pek emin değilim. Çünkü şu intihar, beyne bir tabanca sıkmak, kendini asmak veya suya atılmak gibi değildir. Onlara bir kere teşebbüs edilince, onu menetmek ihtiyarı elden gider.”
Ahmet Mithat bu mektubu ciddiye aldı mı, arkadaşını durdurmaya çalıştı mı bilinmiyor. Kendisi Beşir Fuad için “ölüm mistiği” ifadesini kullanmıştı. 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi adlı kitabında ondan şöyle bahsetmektedir:
“…bir asker olduğu halde kendi kendine biyolojiye merak saran, Fransız natüralizminin akidelerini benimseyen, dinsiz, terakki fikrine inanmış Beşir Fuad Bey…”
Beşir Fuad’ın intiharı bir arayış mıdır, kaçış mıdır? Bilime olan saf aşkından mıdır? Herkesin kaçınılmaz son olarak gördüğü ölümü iradi bir şekilde tercih etmek istemesinden midir? Kimse bilmez. Cinnet geçirip ölmekten çok korktuğu söylenir. Bu korkunun kökeninde annesinin akıl hastalığının irsi olması endişesi yatıyordu. Karamsarlığından hayli etkilendiği Schopenhauer’e göre “Anlamsız, boş, acı dolu, kötü bu hayattan kaçınmanın tek yolu vardı; o da istencimizi öldürmek “
Beşir Fuad bir anlamda vasiyet niteliği taşıyan intihar mektubunda, Tıbbiye’de öğrencilerin senede ancak 5-6 kadavra ile çalışıldığı ve bunun bilimsel araştırmalar için çok yetersiz olduğunu yazmış, vücudunun kadavra olarak kullanılmak maksadıyla Tıbbiye’ye teslim olunmasını vasiyet etmiştir. Ancak Başta Ahmet Mithad Efendi olmak üzere arkadaşları cenazesinin kadavra olmasına dini gerekçelerle izin vermez ve Beşir Fuad’ın bu isteği yerine getirilmez.
İntihar kavramına oldukça yabancı olan Osmanlı toplumunda Beşir Fuad’ın ölümü şok etkisi yarattı. Fuad’ın ölümü kendi eliyle işlediği o büyük günah yüzünden olmuştur. İntihar haberleri gazetelerde detaylandıkça beklenmedik bir şey yaşanır ve İstanbul’da bir intihar salgını başlar. Beşir Fuad bu dünyadaki en büyük bilinmezliği basit bir deney gibi uygulayıp not alarak gözlem nesnesine dönüştürmüştür. Toplumdaki belki de en büyük tabuyu görünür kılmış ve bu uğurda kendini feda etmiştir. Kaçınılmaz sona adeta meydan okur gibi iradi bir tercihle ölümü seçmiştir. Arka arkaya gelen intihar vakaları üzerine dönemin padişahı Sultan II. Abdulhamid intihar haberlerine yayın yasağı getirir. Bu yasak intihar vakaları durulana kadar yaklaşık 6 ay boyunca devam etmiştir.
Barış Yarsel’in Beşir Fuad ile ilgili bir yazısından alıntı yaparak yazımı bitiriyorum:
Düşünür durur akşam evine erken çökerken, eli jiletten biraz daha uzaklaşırken; ben Victor Hugo’nun bir piç olduğunu söylerken efendim güzel efendim, ben Voltaire’in imansız terakkisine perver olurken sevgilim zarif sevgilim, ben bir askerken biyolojiyi metres edinmişken, ben metresimden karıma küfrederek bir çocuk edinmişken, ben annemin akıl hastalığını miras alırmış gibi çıldırarak ölümlerin kuruntularına coşarken, ben hem ilim hem beşer ile meşk ederken ham cesedimi Tıbbiye’ye bıraktıramamışken, ben cesedimi ben leşimi ben çerimi ben çöpümü bir cami bahçesinde yazık etmişken… Ben bu müslümanlara hiç etmediysem bir iyilik, bir kelime hediye etmişken, böyle bayılır giderim…
KAYNAKÇA
Beşir Fuad’ın Mektupları – KELEPİR YAYINLARI – C. Parkan Özturan
Orhan Okay, Beşir Fuad-İlk Türk Pozitivist ve Natüralisti, Dergâh Yay., İstanbul, 1969
Beşir Fuad- Mürekkep ve Kan, 8 Haz. 2016