Türkiye 80’lere karanlık bir şekilde uyanmış, güneşli günler geride kalmış, sinema salonlarındaki kalabalık evlere kaçmıştır. Sokaklarda askerler, evde televizyonun etkisi derken sinemada bu günlerden olumsuz anlamda etkilenmiş ve devrim nedeniyle sansür uygulaması devreye girmiştir. Bu nedenle filmler içeriklerine yönelik yayınlanmaya başlamıştır. İçeriğe uygun olmayan filmler ya sansürlenmiş ya da yayınlanmamıştır. Böyle bir dönemde kadınlar da ayaklanmış, eşitlik talebinde bulunmaya başlamışlardır. Feminist gruplar, kadın-erkek eşitsizliğine karşı sesini gür bir şekilde çıkarmıştır. Türk sineması böyle bir toplum yapısında şekillenmiş ve artık filmlerde özne olamayan kadınlar özne olmuş, filmin konusu çerçevesinde kadın merkeze alınmaya başlanmış ve kadın bireyselleştirilmiş olarak sunum görmüştür.
Kadının sunum şekli ve temsil edilişi bu dönemde değişmiş, filmlerin genel portresi Yeşilçam’dan uzaklaşmaya başlamıştır. 80’ler döneminde Güneydoğu Anadolu’dan göçlerin bir hayli artmasıyla Arabesk sineması da ortaya çıkmıştır. Arabesk müziği arabesk sinemasında etkin bir varlığını göstermiş ve arabesk-müzikal furyalı filmler beğenilen film türlerinden biri olmuştur.
Bu dönemin en iyi filmlerini ise şöyle listelemek mümkündür:
1.Yol (1982) IMDB: 8.2
Yılmaz Güney’in hapishanede iken kaleme aldığı film olma özelliğini taşıyan yol filminin yönetmenliğini Yılmaz Güney ve Şerif Gören üstlenmiştir. Yılmaz Güney bu filmiyle hapishanede mahkum olan kişilerin dünyasından anlatım ortaya sermiştir. Bu anlatım toplumsal gerçekçilik bakış açısından gerçekleştirilmiştir. Yılmaz Güney diğer filmlerinde olduğu gibi bu filminde de kendi yaşanmışlıklarından kesitler sunmuştur. Filmdeki sahneler etkileyicidir. Seyit’in karısını sırtında taşıdığı sahne afişe konulacak kadar etkileyici olmuştur. Kar sahnesi ve Zine karakterinin kamçıyla vurulma sahnesi duygusal sahnelerden bir kaçıdır.
Filmin konusu İmralı Açık Cezaevinde başlıyor. Dört mahkumun hikayesinin iç içe geçtiği İmralı açık cezaevinden izin sonucunda çıkan mahkumlar kendi memleketlerine yolculuk yapıyor. Film asıl Seyit Ali karakteri üzerine odaklanıyor. Seyit Ali hapishaneden eve izne geldiğinde, beklemediği durumla karşılaşır. Karısı gitmiştir, babası evlenmiş ve bir de kardeşi olduğunu öğrenmiştir. Karısı Zine kötü yola düşmüştür ve bu durumda töreleri yerine getirmek zorundadır. Karısını öldürmelidir çünkü ihanete uğramıştır. Seyit Ali’den önce Zine’nin cezasını aile bireyleri kesmiştir. Zine ahırda zincire vurulmuştur ve soğuk havada donmak üzeredir. Seyit Ali karısını o şekilde bulduğunda onu kurtarmak için elinden geleni yapmıştır. Çünkü karısını öldürmek istememektedir. Dondurucu soğukta karısını kurtaramaz ve töre yine kadınların hayatını mahvetmeye devam eder.
Hikayede diğer 3 mahkumunda durumu Seyit Ali’den farksızdır. Genel konu töredir. Töre kadınları ezmiş, kadınların yaşamlarını etkilemiştir. Kimi kadın kocasının kardeşiyle evlendirilmiş, kimi kadın ise tren sahnelerinde ezilmiş, linç yemiştir. Filmde dönemin toplumsal yapısı da görsel olarak sunulmuştur. Sokağa çıkma yasakları, askerler, aramalar vd. Görsel olarak dönemi yansıtmıştır. Yol filmi birçok ödülün sahibi olmuş filmdir. Ancak yasaklanan film olarak da bilinmektedir.
2. Çiçek Abbas (1982) IMDB: 8.1
Çiçek Abbas filmi Şener Şen ve İlyas Salman’ın komik replikleri ile tanınan meşhur filmlerden birisidir. Filmin yönetmeni Sinan Çetindir.
Sinan Çetin’in yönetmenlik kariyerinde kendisini geliştirdiği filmlerden birisidir Çiçek Abbas filmi. Filmin senaristliğini ise Yavuz Turgul üstlenmiştir. Minibüs şoförlüğü yapan Şakir’in yanında minibüs muavini olarak çalışan Çiçek Abbas, saf bir delikanlıdır. Tek hayali vardır o da, Şakir gibi minibüs şoförü olmaktır. Şakir ise, Çiçek Abbas’ın karakterinin tersi bir karaktere sahiptir. Çapkındır ve bencildir. Abbas hayallerini gerçekleştirmek için hurda bir minibüs satın almaya kalkışır. Parayı da tefeciden bulur. Ödemeyi de çalışarak yapacaktır. Şakir’in nişanlısından ayrılması sonucunda Abbas, Şakir’in nişanlısına bir anda vurulur ve aşık olur. Şakir bu duruma bozulur, Abbas’ın minibüsünün motoru ile tekerleklerini çalar. Abbas zor duruma düşüp borcunu da ödeyemez. Tefeci minibüse el koyar. Abbas’ın durumu kötüdür. Şakir bu durumu fırsata çevirip Abbas’ın aşık olduğu kızla evlenmeye karar verir. Ekonomik durumu iyi olduğundan dolayı da kızın babası evliliğe onay verir. Nikah gününde olanlar olur ve Şakir’in kız kardeşinin yardımıyla Abbas, aşık olduğu kızı nikahdan kaçırır ve aşıklar birbirine kavuşur.
Bu filmin asıl önemli noktası Çiçek Abbas ile Şakir’in birbirleriyle atışma replikleridir. Komik atışma repliği ise şu şekildedir;
Çiçek Abbas: Herkese benden çay.
Şakir: Ben istemem!
Çiçek Abbas: Peki Şakir’e çay yok.
Şakir: Ne demek Şakir?
Çiçek Abbas: Adını mı değiştirdin?
Şakir: Sen bana nasıl Şakir dersin lann kelek!
Çiçek Abbas: Ne diyem? Mesela Mahmut mu diyem? Şakir.
Şakir: Şakir abi, dayı, ağa diyeceksin.
Çiçek Abbas: O günler bitti Şakir.
Şakir: Ne demek bitti?
Çiçek Abbas: Baya bitti demek. İkimizinde minibüsü var kardeşinim artık Şakir.
Şakir: Vay anam benim kardeşim Abbasa bak bee. Ne çabuk bitirim oldun be anam!
Çiçek Abbas: Oluruz be anam.
Çiçek Abbas ve Şakir’in üzerindeki deri ceket ve giyim kombinleri de bu filmle birlikte moda olmuştur. 1980’lerin bulunduğu duruma su serpen Çiçek Abbas filmi, komedi türü olarak bu döneme damga vurmuştur.
3. Şekerpare (1983) IMDB: 8.0
Senaryosunu Yavuz Turgul’un kaleme aldığı yönetmenliğini ise Atıf Yılmaz’ın yaptığı güldürü türündeki filmde; Şener Şen, İlyas Salman, Yaprak Özdemiroğlu, Ayşen Gruda, Şevket Altuğ ve Neriman Köksal oyuncu kadrosunu görüyoruz. Cumali, Ziver Bey’in yanında çalışmaktadır ve Genelevde çalışan Şekerpareye aşık olmuştur. Ziver Bey Şekerpare’ninde Cumali’ye aşık olduğunu fark etmiştir. İkilinin aşkını engellemek için türlü şeyler yapmaya başlamış; genelevdeki kontrolleri sıkılaştırıp genelevi kapatmaya çalışmıştır. Letafet Hanım ve Kızları Ziver Bey’in ne yapmaya çalıştığını fark etmeleriyle Letafet Hanım, Cumali ile görüşüp durumu anlatmış ve hep birlikte Ziver’e oyun oynamışlardır. Oyun neticesinde Cumali Şekerpare ile evlenmiş ve Ziver Bey’in de bütün pislikleri ortaya çıkmıştır.
Eski İstanbul’un eğlenceli yeri olan Galata’da çekilen filmde hikaye, namus bekçisi Cumali ve dönemin komiseri Ziver Bey ile genelevde çalışan Şekerpare üzerine kurulmuştur. Atıf Yılmaz kadını öne çıkaran filmlerine bir yenisini daha eklemiştir. Bu filminde kadını özneleştirmiştir. Filmdeki repliklerde Çiçek Abbas filminde olduğu gibi öne çıkan konular arasında yerini almıştır.
Filmdeki komik replikler şöyledir;
Ziver Bey: “İrkek irkek. Ucundan tut hadi! Merak etme yarın sana da buluruz bi tane, nasıl olsa alıştık pezevenkliğe…”
Ziver Bey: “Ah Ziver… Şeyin kopaydı da Peyker’i şey yapmayaydın!”
Cumali: “Hurşit! Bu ailesizi atın içeri!
SONUÇ
1980 dönemi darbe ile birlikte yeni bir dönemin habercisi olmuştur. Bu dönemde Türk sineması da sansür ve yasaklardan etkilenmiştir. Bazı yönetmenler yaptığı filmlerden ötürü, sağcı-solcu çatışmasında bir taraf bellemesinden içeri alınmıştır. Bu yönetmenlerden birisi de Yılmaz Güneydir. Güney cezaevine girmiş olsa da film üretimine ara vermemiş, senaryo yazmış hatta hapishaneden film bile yönetmiştir. Bu filmlerden birisi de Yol filmi olmuştur. Yol filminde siyasi içerikler içeren ayrıntılar olduğundan dolayı film belli bir süre yayınlanmamış ve yasaklanmıştır ancak en çok izlenen ve ödül alan filmler arasında yerini alan film olmuştur.
Bunun üzerine 1980’lerde en çok izlenen ve en çok ilgi uyandıran filmlerin başında güldürü türündeki filmler gelmiştir. Çiçek Abbas ve Şekerpare filmleri güldürü türünde filmlerdir ve bu filmler sinemadaki sansür ve yasaklamalardan dolayı yönünü farklı konulara ve bakış açısına çevirmiştir. Farklı konular ve bakış açıları da seyirciyi filmleri izlemeye yöneltmiştir.
KAYNAKÇA
- “80’lerin En İyi Türk Filmleri – En İyi Türk Filmler 80’lerin En İyi Türk Filmleri.” En İyi Türk, 29 Mar. 2020. Erişim 14 Mayıs 2021
- Çiçek Abbas Replikleri | Kitap Sözleri. Erişim 14 Mayıs 2021.
- “Çiçek Abbas.” Vikipedi, 27 Mar. 2021. Wikipedia. Erişim 14 Mayıs 2021
- Varol, Fahrettin. ‘Yılmaz Güney Sinemasının İdeolojik ve Gerçekçi Sinema Dilinin Çözümlenmesi’. ‘Ordu Üniversitesi-Sosyal Bilimler Enstitüsü’. Yüksek Lisans Tezi. 2016, Ordu